International Science Council na onye otu ya, China Association for Science and Technology (China Association for Science and Technology).Ihe nkedo), na mmekorita ya na Nature, ewepụtala usoro pọdkastị nwere akụkụ isii ọhụrụ nke na-enyocha ọdịdị ọdịdị na-agbanwe agbanwe nke ọrụ nyocha. N'ofe usoro ahụ, ndị na-eme nchọpụta n'oge na n'etiti ọrụ ga-eso ndị ọkà mmụta sayensị dị elu na-akparịta ụka, na-ekerịta ahụmahụ nke uto, imekọ ihe ọnụ, na nkwụsi ike n'ihu mgbanwe ngwa ngwa.
Kedu ihe ọ na-ewe iji gbanwee sayensị ka ọ bụrụ omume na ọkwa zuru ụwa ọnụ? Na ihe omume nke abụọ a, onye nta akụkọ sayensị Izzie Clarke jiri olu abụọ na-edu ndú na diplomacy sayensị na-ekwu: Prọfesọ Zakri Hamid, onye bụbu onye ndụmọdụ sayensị na Prime Minister nke Malaysia, na María Estelí Jarquín, Onye otu ISC Governing Board na onye njikwa mmekọrịta mba ụwa na UK Center for Ecology and Hydrology.
Ọnụ, ha na-atụgharị uche n'ụzọ ọrụ ha ma kesaa nghọta banyere otu ndị nchọpụta nwere ike isi wulite ọrụ bara uru na amụma sayensị, diplomacy, na ọrụ ndụmọdụ. Site na ndụmọdụ ndị praịm minista ruo n'ịgagharị mkparịta ụka mba ụwa, ha na-enye echiche ziri ezi na ndụmọdụ bara uru gbasara nka, echiche, na ohere ndị kacha mkpa.
Izzie Clarke: 00:01
Ndewo ma nabata na usoro pọdkastị a gbasara mgbanwe sayensị na-agbanwe maka ndị nyocha mmalite na nke etiti, nke ewepụtara na mmekorita ya na International Science Council, na nkwado nke China Association for Science and Technology.
Abụ m onye nta akụkọ sayensị Izzie Clarke, ihe omume a na-elekwasị anya na mkpa ọrụ dị n'ime amụma sayensị, diplomacy na ndụmọdụ, yana nkà ndị isi chọrọ site n'oge ruo n'etiti ndị nyocha ọrụ nwere mmasị ịrụ ọrụ na mpaghara ndị a.
Taa, Prọfesọ Zakri Hamid sonyeere m, onye isi ụlọ ọrụ International Institute of Science Diplomacy and Sustainability na Mahadum UCSI dị na Kuala Lumpur, onye bụbu onye ndụmọdụ sayensị na Prime Minister nke Malaysia na Fellow nke International Science Council.
Zakri Hamid 00:49:
Ndewo Izzie.
Izzie Clarke 00:51:
Na María Estelí Jarquín, ugbu a onye otu onye isi nchịkwa nke International Science Council, ma bụrụkwa onye njikwa mmekọrịta mba ụwa na UK Center for Ecology and Hydrology na Oxfordshire.
María Estelí Jarquín 01:03:
Ndewo, Izzie. Ndewo, Prọfesọ Zakri. Daalụ maka òkù a.
Izzie Clarke 01:07:
Daalụ nke ukwuu. Ugbu a, obi dị m ụtọ na mụ na gị na-ekwurịta okwu. M pụtara, hugely mkpa ọrụ na unu abụọ nwetara. Yabụ, María, anyị nwere ike iso gị malite? Gịnị kpatara amụma sayensị, diplomacy na ọrụ ndụmọdụ ji dị mkpa n'ụwa taa?
María Estelí Jarquín 01:23:
Nke ahụ bụ ajụjụ na-atọ ụtọ, Izzie. Yabụ, anyị na-ebi n'oge akụkọ ihe mere eme ebe anyị chọrọ ndị na-ewu àkwà mmiri karịa mgbe ọ bụla. Yabụ, ndị mmadụ, echiche, nke nwere ike ijikọ gafee nkewa, kwalite mkparịta ụka, mee ka ndị otu na otu dị iche iche na-emegide wee gbakọta ọnụ wee chọta azịza dị ogologo oge. Na n'ime oge niile m na-arụ ọrụ, ihe sayensị nwere ike ime na-atụ m n'anya - mee ka esemokwu dị mfe, nyere aka ịnyagharị ọnọdụ ndị siri ike.
Ma nke a bụ kpọmkwem ọrụ nke amụma sayensị, diplomacy sayensị na ọrụ ndụmọdụ. Ha dị oke mkpa n'ezie n'ihi na ha na-ahụ na njikọ a nke ihe ọmụma na omume na sayensị nwere ikike a gafere oke, iji jikọta mba na-arụkọ ọrụ ọnụ na ikekwe n'ọnọdụ ndị ọzọ ha agaghị eme. Ndị ndụmọdụ sayensị, ndị nnọchi anya sayensị, ọ bụghị naanị na ha na-edozi nsogbu taa. Ha na-atọ ntọala nke àkwà mmiri ndị ahụ ebe ọgbọ n'ọdịnihu na otu narị, na narị afọ abụọ site ugbu a ga-aga n'ihu.
Izzie Clarke 02:26:
Zakri, ị dụrụ ọdụ na ụfọdụ ọkwa kachasị elu na Malaysia. Yabụ, kedu ihe ịbụ onye ndụmọdụ sayensị gụnyere n'ezie yana mmetụta dị aṅaa ka ọ nwere ike inwe?
Zakri Hamid 02:36:
Ka m kọwaara gị otu ntụziaka sitere n’aka Prime Minister. Mgbe mbụ m zutere ya, ọ sịrị, “Amaara m na ị bụ ọkà mmụta sayensị nakwa na m bụ onye ndọrọ ndọrọ ọchịchị, ọ bụghịkwa m kpọmkwem ụdị ndụmọdụ sayensị ị ga-enye m, ma achọrọ m ka i nye m ihe abụọ.”
Ọ sịrị, otu, "Ndụmọdụ sayensị nwere ike ịtụgharị ka ọ bụrụ ezigbo ego maka ndị anyị?" Nke pụtara, ànyị nwere ike iji sayensị belata ịda ogbenye? Na nke abụọ, ọ sịrị, "Ndụmọdụ sayensị ahụ ọ nwere ike ịtụgharị n'ọrụ?" Ndị a bụ ntụziaka dị mfe mana ọ na-esiri ike. Yabụ, nke a bụ mkpa, mkpa, nke sayensị taa. Na otu m si eme ya, n'ezie, enwere ọtụtụ ọkwa site na ịrụ ọrụ na ministri dị iche iche metụtara sayensị ma ọ bụ soro ndị ọrụ ibe anyị na-akpakọrịta na mba ofesi.
Izzie Clarke 03:45:
N'ezie, echere m na nke ahụ bụ… ịma mma nke sayensị bụ na ọ dị ike nke ukwuu maka idozi nsogbu. Mana anyị chọkwara ndị na-ebi ahụmịhe ndị ahụ ka ha nye nke ahụ na nyocha ha, yana.
María, ị wulitela ọrụ gị na ijikọ sayensị na amụma. Yabụ, kedu ihe dọtara gị n'ụzọ a yana ihe ịma aka ndị ị chere ihu n'oge?
María Estelí Jarquín 04:10:
Mgbe afọ uni m gachara, e goro m ka m sonye n'otu ndị na-ahụ maka ndụmọdụ ka ha nye gọọmentị Latin America ndụmọdụ na isiokwu dị iche iche. Anọ m na-ajụ onwe m mgbe niile ihe kpatara ndị otu ndụmọdụ ahụ ji dịrị n'adịghị ka nyocha nnukwu nyocha na-eme. Ya mere, amalitere m ileba anya na mmemme Nna-ukwu ebe m nwere ike ịmụtakwu banyere njikọ dị n'etiti sayensị na amụma, na ọ bụ mmalite nke ihe niile na ọrụ a maka m.
Ihe ịma aka. Ọfọn, esi m na Latin America, esi m na mba na-akpata obere ego. Enwere m ike ịhụ n'isi ụtụtụ na agaghị m enwe olu na tebụl. Ihe ịma aka nke mbụ, ikekwe usoro onye ndụmọdụ sayensị anyị esighi n'usoro dị ka obodo ndị ọzọ, yabụ otu a ga-esi mepụta mmata omenala ahụ maka mkpa ụlọ ndị ahụ dị. Mana ka esi enwe olu n'ime ụwa ebe eleghị anya mpaghara m enweghị atụ na nnukwu mkparịta ụka gbasara diplomacy sayensị.
Izzie Clarke 05:10:
Kedu otu ị siri megharịa nke ahụ na kedu ka ị siri megharịa ihe mgbochi ndị ọzọ bara uru, ma nke ahụ bụ okike, ịdọ aka ná ntị ma ọ bụ ọdịdị ala, nke nwere ike inyere ndị ọzọ nọ n'ọnọdụ yiri ya aka?
María Estelí Jarquín 05:23:
Echere m na emetụtala m ihe mgbochi ndị ahụ niile ị kpọtụrụ aha - okike, ịdọ aka ná ntị, ọdịdị ala na, nke kachasị mkpa, afọ. Yabụ, ndụmọdụ m n'ebe ahụ maka otu esi agagharị ga-abụ, nke mbụ, kwadebe onwe gị, mụọ ihe. Na-abịarute n'ezie na nzukọ ma ọ bụ na ogbako ma ọ bụ na nzuko multilateral akwadoro nke ọma na isiokwu ahụ, kwadoro nke ọma na onye ga-agakwa.
Nke abụọ, nwee ndị ndụmọdụ ga-enyere gị aka ịnyagharịa ọnọdụ ndị ahụ. Ndị ndụmọdụ nwere ike ịbụ n'ihu gị n'ọrụ gị nwere ike ịkọrọ nkuzi ha gbasara ndụ.
Nke atọ na nke ikpeazụ - dị umeala n'obi. Mgbe m malitere ịrụ ọrụ na mmekorita ma ọ bụ wuo àkwà mmiri n'etiti ụlọ ọrụ sayensị na ministri nke mba ofesi na Latin America - ụwa abụọ dị iche iche - echetara m na m rutere n'ọfịs mba ofesi na Costa Rica, m wee sị ha, "Ndewo, m na-abịa ebe a ka ịkụziri m ihe niile ị chere na m kwesịrị ịmụta n'aka gị." M tụkwasịrị ha obi. Oleekwa otú i si eme nke ahụ? Site n'ịdị umeala n'obi, site n'imeghe ka gị na ndị ọrụ ibe gị na ndị mmekọ gị mụta ihe ọhụrụ na mkparịta ụka dị iche iche ma ọ bụ mkparịta ụka nke abụọ.
Izzie Clarke 06:41:
Echere m na nke ahụ bụ ihe na-adọrọ mmasị n'ihi na echere m mgbe ụfọdụ ndị mmadụ nwere ike ịbanye n'ọnọdụ ọnọdụ na ọ fọrọ nke nta ka ọ na-atụ egwu, na-atụ egwu ikweta na ha nwere ike ọ gaghị ama ihe ha chọrọ ịmụta banyere ya. Echere m na ọ bụ ọkwa adịghị ike yana ịsị kuziere m, nyere m aka.
Zakri, anyị nwere ike ilele ọrụ gị nwa oge? Kedu ụfọdụ n'ime oge ma ọ bụ nhọrọ ndị ahụ bụ isi nyere aka kpụzie usoro ọzụzụ gị, ọrụ gbadoro anya na amụma?
Zakri Hamid 07:10:
Ajụjụ ọzọ na-adọrọ mmasị. Mgbe m nwetara PhD, ebumnobi m bụ ịlaghachi azụ kuzie na mahadum. Mgbanwe ahụ bụ mgbe a kpọrọ m ka m bụrụ onye ndụmọdụ sayensị ma ọ bụ onye na-ahụ maka nkà na ụzụ na ndị nnọchiteanya gọọmentị Malaysia na-akparịta ụka na UN Convention on Biological Diversity, na nke a bụ na 1990. Ná ngwụsị nke ụbọchị mbụ nke mkparịta ụka ahụ, enwere m obi ike zuru ezu iji gwa onyeisi ndị nnọchiteanya bụ onye nnọchiteanya okwu.
Ya mere, a gwara m ya, Madam Ambassador, echere m na m chọrọ ịla n'ụlọ. Ọ si, Gini mere? Ekwuru m, amachaghị m ma ọ bụ nwee ahụ iru ala na nhazi nke nzukọ a. Ndị nnọchiteanya a sitere na mba ndị otu UN, sitere na mba 200, ga-ezukọ na nnọkọ ọnụ maka ọkara otu awa wee kwụsịchaa. Ha na-eweghachi n'ụlọ ezumike ndị bịara mgbakọ ahụ ruo awa abụọ na ọkara, na-aṅụ kọfị ma ọ bụ ihe ọ bụla.
Ya mere, agwara m ya, echeghị m na m nwere ike ịbanye. Mgbe ahụ, onye nnọchiteanya ahụ gwara m, Prọfesọ, gịnị mere na ị gaghị enye onwe gị ụbọchị ole na ole? Ọ tụrụ ya n'anya mana iwe were ya nke ukwuu. Nke ahụ bụ ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ afọ 40 gara aga. Anaghị m ele anya azụ. Ị maara ihe kpatara ya? N'ihi na ọ bụ n'ụlọ ezumike ndị nnọchiteanya ebe e kwekọrịtara ihe.
Izzie Clarke 08:44:
Ma echere m na nke ahụ na-eduga anyị nke ọma ruo n'ókè nke ikwu okwu banyere nkà. Iji nweta ike mkparịta ụka ahụ na iji chee mkparịta ụka ndị ahụ ihu, gịnị ka ị ga-ekwu bụ nkà bara uru maka ịrụ ọrụ na amụma sayensị na olee otú ndị nchọpụta ga-esi malite ịzụlite ha?
Zakri Hamid 09:05:
Nke mbụ, ị ghaghị ịbụ onye na-ege ntị nke ọma. Nke abuo, ị ga-enwekwa ekele maka ọnọdụ onye iro gị. Nke atọ, ị ghaghị inwe ndidi n'echiche ụfọdụ ndị na-ekwu karịa ka ha kwesịrị. Nke anọ, ị ga-enwerịrị ihe ọmụma.
Yabụ, dịka onye ọkà mmụta sayensị, n'ezie ị nwere ihe ọmụma. Ma ị kwesịkwara ịkpachara anya na ndụmọdụ sayensị anyị na-enye ga-abarịrị n'okwu a. N'ikpeazụ, echere m, iwu ọ bụla nke anyị na-enye ekwesịghị ịbụ usoro iwu. O kwesịrị ịdị mkpa gbasara iwu.
María Estelí Jarquín 09:51:
Ana m edebanye aha na ihe niile Zakri kwuru. M ga-agbakwunye naanị nkà dị nro abụọ. Nke mbụ - nkà nke ịkọ akụkọ. Na nke a ga-enyere ndị ọkà mmụta sayensị na ndị na-eme nchọpụta oge mbụ aka ịkọrọ sayensị ha nke ọma. Nkà nke abụọ dị mkpa - ịkparịta ụka n'Ịntanet. Na nke a na-amụta otú e si amata ndị ziri ezi ihe omume, ndị kwesịrị ekwesị na-ekwurịta okwu na-enyere aka ito eto gị ọrụ na mgbe ahụ na-ewu n'otu n'otu, wulite ntụkwasị obi na ndị ahụ iji, A, ịmụta n'aka ha ma ọ bụ, abụọ, ndụmọdụ ha.
Izzie Clarke 10:25:
Yabụ, nye gị abụọ, kedu ebe ị na-ahụ ohere kacha ukwuu maka ndị nyocha ọrụ mmalite ruo etiti etiti iji tinye aka n'ụzọ bara uru na mkparịta ụka mba ụwa ma ọ bụ mba?
Zakri Hamid 10:39:
Ebe mbido mbụ bụ ime ya na mpaghara gị ma ọ bụ nke mba ka itinye aka na ministri. Ị kwuru banyere ozi mba ofesi - nke ahụ bụ otu n'ezie. Ma na sayensị, e nwere ọtụtụ ndị ọzọ. Ministry of Science, Technology and Innovation, Ministry of Trade. Ịkwesịrị itinye aka.
Ime nke ahụ nwere ike inye ndị kọmitii ndị a na-ehibe ọrụ gị. Nke ọzọ bụ ịkpọrọ ndị enyi sayensị gị. Anyị ga-achọpụta oge ụfọdụ, ọ bụghị mgbe niile, ndị ọkà mmụta sayensị nwere ahụ iru ala na ụlọ elu ọdụm ha. Ọ bụrụ na ị bụ agụmakwụkwọ, ị na-ebipụta akwụkwọ, ịchọrọ ịkwalite na prọfesọ ma ọ bụ ihe ọ bụla. Ndị ahụ dị mma.
Ma e nwere ihe ọzọ kwesịrị ịgụnye agụmakwụkwọ. Na nke ahụ bụ iji nyochaa ma nsonaazụ nyocha gị ọ dị mkpa na mba ahụ, ọ dị mkpa na mpaghara ahụ. Yabụ, ọ bụrụ na mkpa ahụ adịghị ebe ahụ, m ga-agwa gị na ị nwere ọtụtụ ohere itolite.
Izzie Clarke 11:50:
Na María?
María Estelí Jarquín 11:51:
Ọ ga-amasị m izigara ndị niile nyocha ọrụ site na mba ndị dị ala na nke etiti nwere ike na-ege anyị ntị. Nwee obi ike ịbịakwute amụma mba a ma ọ bụ mkparịta ụka zuru ụwa ọnụ n'ihi na ejiri m n'aka na ị ga-agbanwe mkparịta ụka ahụ, n'ihi na ị ga-eweta echiche ọhụrụ. Ikekwe ị ga-eweta usoro ọhụrụ.
Lee ka o si baara uru inwe onye ga-ekwu otú ihe si arụ ọrụ na Ndịda Ebe Ọwụwa Anyanwụ Eshia, n’Africa ma ọ bụ na Latin America n’elu tebụl. Ikwu banyere mmekorita ziri ezi mgbe ị na-arụ ọrụ na sayensị, karịsịa iji weta olu maka ndị niile na-akọwapụtaghị na sayensị, kamakwa na mkparịta ụka amụma na ọkwa multilateral.
Izzie Clarke 12:38:
Daalụ abụọ maka isonyere m taa.
Ọ bụrụ na ị bụ onye nyocha mmalite ma ọ bụ n'etiti ọrụ ma ịchọrọ ịbụ akụkụ nke obodo zuru ụwa ọnụ, wee sonye na ọgbakọ ọgbakọ Sayensị International maka ndị sayensị na-apụta.
Gaa na ebe nrụọrụ weebụ kansul.sayensị/ forum. Abụ m Izzie Clarke, na oge ọzọ anyị ga na-enyocha mmetụta AI na digitalization na ọrụ sayensị. Ruo mgbe ahụ.
Gụkwuo banyere Sayensị na-enweghị oke: mmekorita mba ụwa maka ọgbọ na-eme nchọpụta na-esote 
Gụkwuo maka ịtụgharị uche na uto na nkwụsi ike na gburugburu ebe obibi nyocha 
Gụkwuo maka sayensị mgbanwe mgbanwe: Ọrụ mmalite na etiti na-akpụzi ọdịnihu sayensị 