Igwe ikuku carbon sitere n'okike nke ụwa na-erute oke dị oke egwu, na-amịpụta ikuku dị ntakịrị karịa ka a tụrụ anya ka ọtụtụ iri afọ nke mgbanwe ihu igwe ebelatala ikike ha.
Ọrụ mkpochapụ carbon sitere n'okike dịkwa n'ihe egwu; mgbanwe ihu igwe na-emebi ntụkwasị obi ha ogologo oge na ikike nchekwa ha, na ọ bụ ezie na nnukwu ibunye mbupụ dị mkpa, ọ nwere ike itinye nchekwa nri na ụdị dị iche iche egwu. N'ịmalite n'ihu COP 30, ndị ọkà mmụta sayensị dọrọ aka ná ntị na akụkọ ọhụrụ ahụ, na ebumnuche ihu igwe zuru ụwa ọnụ nwere ike ihu ihe ndọghachi azụ dị ukwuu.
Ndị ọkà mmụta sayensị a ma ama 70 sitere na mba 21 malitere taa, 10 New Insights in Climate Science.10 Nghọta Ọhụrụ) Akuko na-ekpughe na ala na-esighi ike, karịsịa oke ohia na ala ndị dị na Northern Hemisphere, na-eyi egwu imebi amụma ikuku nke taa ma na-eme ka okpomọkụ zuru ụwa ọnụ dịkwuo elu. Ọbụna oké osimiri, ihe ọzọ dị oké mkpa maka carbon na okpomọkụ, na-ejupụta carbon dioxide na-adịchaghị ala, ebe okpomọkụ nke mmiri na-emekarị na nke siri ike na-emebi ihe ndị dị ndụ na gburugburu ebe obibi na ebe obibi dị n'ụsọ oké osimiri.
Ọ bụ ezie na mwepu carbon dioxide na-ewu ewu na-enye ihe ngwọta iji chebe na ịgbasa ikuku carbon, akụkọ ahụ na-eme ka ọ pụta ìhè na nnukwu ibunye mwepụ nke sitere n'okike nwere ike ị nweta ego maka nchekwa nri na ihe dị iche iche dị iche iche, ebe ọrụ ndị a na-asọmpi ma maka oghere ala. Akụkọ ahụ na-emesi ike na atụmanya maka iwepụ carbon sitere n'okike karịrị ihe ọrụ dị ugbu a na mmiri mmiri sitere n'okike nwere ike ịnapụta. Dị ka ndị ọkà mmụta sayensị si kwuo “akwụkwọ akụkọ”, ma ọ bụ dabere na teknụzụ, a na-achọ iwepụ ya yana mbelata ikuku dị omimi iji dozie usoro ahụ.
Akụkọ ahụ chọpụtakwara na ahịa kredit carbon nke afọ ofufo, nke ọrụ iwepụ carbon nwere ike ịrụ ọrụ, ka a na-ewere dị ka ihe ngwọta ọzọ nwere ike ime, mana na-atachi obi n'okwu ntụkwasị obi na-aga n'ihu ma na-achọ akara ngosi siri ike na ụkpụrụ ahịa iji hụ na iguzosi ike n'ezi ihe.
Ogologo oge ka anyị dabere na oke ohia na ala iji kpochie ọgbaghara carbon anyị - mana ike ha na-akụda. Nke ahụ pụtara na anyị nwere ike na-eleda ọdịiche dị ugbu a anya yana ọzịza nke ikpo ọkụ n'ọdịnihu.
Sabine Fuss, onye isi ngalaba na Potsdam Institute for Climate Impact Research na onye so na bọọdụ nchịkọta akụkọ akụkọ ahụ..
Nkwekọrịta nkwonkwo nke Ọdịnihu Ụwa, Njikọ Ụwa, na Mmemme Nnyocha ihu igwe nke ụwa, akụkọ 10 New Insights na-akọwa ọganihu ọhụrụ na sayensị ihu igwe site na ọnwa 18 gara aga n'ime nghọta iri nkenke, na-eje ozi dị ka ihe enyemaka ntụkwasị obi maka ndị na-eme iwu. Ọ na-abịa dị ka ndị na-akparịta ụka na-akwado maka COP30, oge dị mkpa afọ 10 ka nkwekọrịta Paris gachara yana n'etiti mgbanwe ọhụrụ nke ebumnuche ihu igwe emelitere site na mba ụwa niile. Dị ka agba ọhụrụ nke Nationally Determined Contributions (NDCs) na-apụta, na obi abụọ ihu igwe na-arị elu, mba enweghị ike ịga n'ihu na-eme atụmatụ maka ozi ochie.
Mkparịta ụka ihu igwe ga-abụrịrị ndị sayensị ga-eduzi, na 10 New Insights na-enye nchịkọta kachasị mma nke mmelite kachasị ọhụrụ na sayensị ihu igwe. Nghọta ndị a na-enye nnukwu ihe akaebe na anyị nọ n'ọnọdụ ọnọdụ ihu igwe dị ngwa, nke pụtara na COP30 ga-abụrịrị COP nke mmejuputa iwu - anyị enweghị ike ị nweta nkwa ọhụrụ na-enweghị nnyefe. Ihe a na-elekwasị anya maka ndị na-eme iwu ga-abụrịrị na ịbelata ihe ọkụkụ nke ọma, ichebe na iweghachi ọdịdị, na iwusi usoro na-akwado anyị ike.
Johan Rockström, onye isi oche nke Njikọ ụwa na onye so na bọọdụ nchịkọta akụkọ akụkọ.
Nghọta ndị ọzọ nke akụkọ ahụ na-enyocha ihe ndị na-enye aka na ndekọ ikpo ọkụ nke 2023 na 2024, na oke okpomọkụ na-etinye nrụgide na-enwetụbeghị ụdị ya na akụrụngwa mmiri dị ọhụrụ, ahụike mmadụ na ibi ndụ. Nchoputa ohuru eweputara na akuko a gosiputara ka oke okpomoku si eme ka mmiri di n'ime ala belata, nke di oke mkpa n'ọtụtụ mpaghara maka oru ugbo. Mgbanwe ihu igwe na-akwalitekwa mgbasa nke ọrịa anwụnta na-ebute dị ka ahụ ọkụ dengue, ebe ọ bụ na okpomọkụ dị elu na-agbasa ebe ụmụ ahụhụ bi.
Mgbe ha hụchara ntiwapụ nke ọrịa dengue kachasị ukwuu n'ụwa niile n'afọ gara aga, usoro ahụike nọ n'oké nsogbu. Ihe nchoputa a choputara na 10 New Insights akuko bu ihe ncheta siri ike na o nweghi onye na-enweghi nsogbu nke mgbanwe ihu igwe - ihe si na ya pụta bu uwa nile, jikọtara ya na ya, ma ugbua n'onu uzo anyi.
Kristie Ebi, onye prọfesọ ahụike zuru ụwa ọnụ na Mahadum Washington na onye so na bọọdụ nchịkọta akụkọ.
Na mgbakwunye na ahụike mmadụ, akụkọ ahụ kọwakwara otú nrụgide okpomọkụ si ebute mbelata dị ukwuu nke nrụpụta ọrụ, na-emetụta ego na-akpata ma na-eduga n'ọgba aghara akụ na ụba buru ibu. Dịka ọmụmaatụ, naanị 1 Celsius C nke ikpo ọkụ na-atụ anya ikpughe ihe karịrị nde mmadụ 800 nọ na mpaghara okpomọkụ na oke nrụgide okpomọkụ na-adịghị mma, nwere ike ibelata oge ọrụ ha site na 50%.
N'ikpeazụ, akụkọ nke afọ a na-egosi na ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ nnukwu ihe ize ndụ ihu igwe ọ bụla na-esite n'otu ihe kpatara ya - ọdịda ịbelata ihe ọkụkụ n'ọsọ na ọnụ ọgụgụ achọrọ. Ịtụkwasị obi na okike na ahịa naanị agaghị edozi nsogbu ahụ. Okpomọkụ na-emebi emebi na 2023 na 2024, na-eme ka okpomoku nke oke osimiri dịkwuo elu, yana nsogbu na-eto eto na gburugburu ebe obibi na ọha mmadụ bụ ihe mgbaàmà nke ime ihe na-egbu oge. Ozi maka COP30 enweghị mgbagha: sayensị doro anya, a maara ihe ngwọta na njedebe, ma ugbu a bụ oge iji nyefee ya.
Banyere Ụwa ỌdịnihuỤwa Ọdịnihu bụ netwọk zuru ụwa ọnụ nke ndị na-eme nchọpụta na-emepụta ma na-emepụta ihe ọmụma iji kwado mgbanwe maka nkwado. Site n'ilekwasị anya siri ike na usoro dabere na usoro, Future Earth na-achọ ime ka nghọta anyị banyere usoro ụwa dị mgbagwoju anya na mmekọrịta mmadụ na ibe ya n'ofe usoro dị iche iche ma mee ka nghọta a kwado ụkpụrụ na atụmatụ ndị dabeere na akaebe maka mmepe na-adigide.
Banyere Njikọ ụwa: Njikọ ụwa bụ njikọ mba ụwa nke ụlọ ọrụ na ndị otu n'otu n'otu, ndị na-arụkọ ọrụ ọnụ iji zaghachi okwu ndị dị ka mgbanwe ihu igwe, mmebi nke ihe ndị sitere n'okike, mmebi ala, ụkọ mmiri, na nchekwa nri. Mgbe a na-ekwu maka nsogbu ndị dị adị na ndị na-apụta site na iji akụrụngwa karịrị ike ụwa anyị, Njikọ ụwa na-enyocha ka enwere ike ịtụ anya nsogbu na zere site na usoro atụmatụ na ihe ọhụrụ.
Banyere mmemme nyocha ihu igwe nke ụwa (WCRP): WCRP na-ahazi ma na-eduzi nyocha ihu igwe mba ụwa iji zụlite, kesaa, na itinye ihe ọmụma ihu igwe nke na-enye aka na ọdịmma ọha mmadụ. WCRP na-ekwu maka akụkụ sayensị ihu igwe nke buru ibu na nke siri ike nke otu mba, ụlọ ọrụ, ma ọ bụ ọzụzụ sayensị ga-eme ya. Site na nchịkọta sayensị mba ụwa na mmekorita na-aga nke ọma, WCRP na-enyere aka n'ịghọta ihe ndabere nke usoro ihu igwe na n'ịchọpụta mmekọrịta ya na ọrụ mmadụ.
Gụkwuo maka oru ngo-atụmatụ sayensị iri ọhụrụ iji mepụta ọdịnihu ga-adigide n'ofe Eshia 
Gụkwuo maka itinye aka na 5th International Polar Year 
Gụkwuo maka oku maka ntinye aka, nhọpụta na ndị ọkachamara ihu igwe: COP30, Brazil | imecha: 27 October 