Ọmụmụ ihe a ga-eleba anya na nchegbu na-eto eto gburugburu ntụkwasị obi na sayensị maka ime amụma, na-elekwasị anya ma ntụkwasị obi ọha na eze na ntụkwasị obi nke ndị na-eme iwu. Haziri site na International Science Council (ISC) na ndị Ụlọ Ọrụ Na-emekọ Ihe (JRC), ogbako a na-akpọkọta ndị na-eduga ndị nchọpụta, ndị ọkà mmụta sayensị, na ndị na-eme ihe nkiri gọọmentị iji chọpụta ngwọta maka ịkwalite ntụkwasị obi na ndụmọdụ sayensị n'etiti ozi na-ezighi ezi na ihe ịma aka ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Mkparịta ụka a ga-enye aka n'ịkpụzi ọdịnihu sayensị maka amụma n'ime na karịa European Union.
Sir Peter Gluckman Gluckman, Onye isi oche ISC, meghere ogbako a taa na-akọwapụta enweghị ntụkwasị obi na-eto eto na sayensị, nke ozi na-ezighi ezi, ndọrọ ndọrọ ọchịchị, na nzikọrịta ozi na-adịghị mma. O kwusiri ike na ọ dị mkpa ịmata ọdịiche dị n'etiti sayensị na usoro ihe ọmụma ndị ọzọ, na-ekwenye na mmejọ sayensị ndị gara aga, ma kpọkuo ndị ọkà mmụta sayensị ka ha na-eme ihe dị ka ndị na-ere ahịa na-akwụwa aka ọtọ iji wughachi ntụkwasị obi n'ime usoro iwu sayensị.
M tụrụ m n'ụbọchị nke ọzọ a comment Onye na-akọwa oke aka nri America mere onye kwuru "Abụghị m ụwa dị larịị. Abụghị m ụwa gburugburu. N'ezie, ihe m bụ bụ onye hapụrụ òtù nzuzo nke sayensị". Okwu ndị a nwere ọtụtụ ihe ọ pụtara. Ha na-anọchi anya ihe atụ dị oke egwu nke okwu ndị anyị nọ ebe a iji kwurịta. Ha na-eje ozi dị ka ihe ncheta na ọ bụ ezie na anyị nwere ike ịhụ dị ka ihe doro anya na sayensị bụ ụzọ kasị mma isi ghọta ụwa a na-ahụ anya, ntụkwasị obi n'ihe sayensị bụ, ọ bụ ezie na ọ dị oké egwu, nọ n'ihe ịma aka. Anyị ga-abụkwa ihe nzuzu ịjụ ụdị nkwupụta a dị ka ọrịa America naanị ma ọ bụ na-arụ ụka na ọ bụghị okwu ọnụ. N'agbanyeghị ọnụ ọgụgụ nke sayensị enweghị ntụkwasị obi nke onwe, mmetụta ha bụ nke na ha na-enwe mmetụta doro anya na otu ọha mmadụ na-eme mkpebi n'ọtụtụ ihe ọ bụrụgodị na ọnụ ọgụgụ nke ndị na-enweghị ntụkwasị obi na-ekewa - mana ọ na-eto eto adịghị ebelata nha. Dị ka Evans na Collins rụtụrụ aka n'akwụkwọ ha Gịnị kpatara ọchịchị onye kwuo uche ya ji chọọ sayensị, Ọrụ dị mkpa nke sayensị na ọchịchị onye kwuo uche ya bụ idobe ọha enyemaka iji mee mkpebi ka mma.
O yiri ka ọ bara uru ịmalite site n'ichetara onwe anyị ihe sayensị bụ: Usoro ihe ọmụma ahaziri ahazi - nke dabere na nleba anya na nnwale. Nkọwa nwere ike dabere na eziokwu kpatara, mgbagha, na nlebanya gara aga – mgbe ụfọdụ a na-akpọ nkọwa 'emighị emi'. Ewepụrụ nkọwa ndị dabere na naanị ihe gbasara onwe na nke na-abụghị nke mmụọ, ma ha sitere na okpukperechi ma ọ bụ nkwenye ma ọ bụ nkọwa 'miri'. Mkpesa na-enweghị ntule dị mma site n'aka ndị ọgbọ ọkachamara ma ọ bụ nke na-abụghị nke a ekwesịghị iwere dịka akụkụ nke sayensị. Ụkpụrụ ndị a, ọ bụghị ụzọ ma ọ bụ eziokwu, na-akọwapụta sayensị na-enye ohere nyocha ugboro ugboro na ngbanwe nke ihe ọmụma na-aga n'ihu ka a na-eme ma tinye nleba anya ọhụrụ. Ọ bụ ụkpụrụ ndị a na-eme ka sayensị zuru ụwa ọnụ. N'ụzọ dị mkpa, a na-etinye ha n'ebe niile na n'ọdịnala niile.
Sayensị pụrụ iche n'ụkpụrụ ya na-enye ohere ka sayensị wepụta ụzọ a pụrụ ịdabere na ya na nke gụnyere ịghọta eluigwe na ụwa na gburugburu ụwa na n'ime anyị.
Ma enwere ihe ize ndụ. Dị ka Clark, Pinker na ndị ọzọ dere2:
ThỤkpụrụ sayensị bụ isi bụ na ihe akaebe - ọ bụghị ikike, ọdịnala, nkwupụta okwu, ma ọ bụ ugwu ọha - kwesịrị imeri. Nkwenye a na-eme ka sayensị bụrụ ike dị egwu n'ime ọha mmadụ: ihe ịma aka na ịkpaghasị akụkọ ifo dị nsọ, nkwenkwe ndị a na-akwanyere ùgwù, na akụkọ ndị a na-achọsi ike na ọha mmadụ. N'ihi ya, sayensị na ụlọ ọrụ ndị ọzọ na-enwe esemokwu, mgbe ụfọdụ na-akpalite ibu iro na nyocha.
Nke a abụghị naanị otu njedebe dị oke egwu nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị; anyị ahụla ya na mbụ na postmodernist na arụmụka relativist banyere izi ezi nke sayensị.
Otú ọ dị, anyị aghaghị ịmata ọdịiche dị na sayensị na usoro sayensị ndị malitere iji mepụta ma ọ bụ jiri sayensị3. Nke ikpeazụ na-adịgasị iche nke ukwuu ma na-emetụta ya site na gburugburu, omenala, na ebumnobi. Ha gụnyere ụlọ ọrụ na-enye ego, nkuzi, na-ebipụta sayensị, agụmakwụkwọ ka elu, na ụlọ ọrụ nyocha; ha gụnyere ngalaba nchekwa na nzuzo na akụkụ ndị ọzọ nke ọha obodo. N'ebe a, anyị ga-eme ihe n'eziokwu ma kweta na sayensị ụlọ ọrụ nyere aka ma ihe ọma na ihe ọjọọ ma nwee ike nke ya.
Ma sayensị abụghị naanị usoro ihe ọmụma ndị mmadụ na-eji. N'ime ndụ ha kwa ụbọchị ndị mmadụ na-etinye ma jikọta usoro ihe ọmụma dị iche iche, gụnyere ndị na-akọwa njirimara ha, ụkpụrụ, na echiche ụwa; Ndị a nwere ike ịbụ mpaghara, ụmụ amaala, okpukperechi, omenala, ma ọ bụ ọrụ sitere. A ga-enwe ike iji sayensị mee ihe mgbe ndị ọkà mmụta sayensị kwetara ókè ya ma ghọta na ka sayensị bụrụ ntụkwasị obi na iji ya mee ihe nke ọma, ha aghaghị ikwe ka usoro ihe ọmụma ndị ọzọ na-ekerekarị òkè n'otú anyị si ebi ndụ na ọha mmadụ na-eme mkpebi.
Anyị na-eche banyere ihe ndị na-ejikọta ọnụ na ihe jikọrọ ya mgbe anyị na-ekwu maka ntụkwasị obi na sayensị. Ka m depụta ihe m ga-echebara echiche.
1. Mmepụta nke ihe ọmụma a pụrụ ịdabere na ya - edewo ọtụtụ ihe banyere ya. N'ezie ọ bụghị ihe niile dị mma na ụlọ ọrụ sayensị, mana nke a abụghị isi ihe anyị lekwasịrị anya taa. Enwere ọtụtụ ihe agbamume iji wụba na nkwubi okwu akabeghị aka, ime nyocha nyocha na-adịghị mma, na maka wayo sayensị iji kpochapụ ya kpamkpam. Ma ụlọ ọrụ nke usoro sayensị na-arụsi ọrụ ike na ụkpụrụ nduzi na usoro iji kpochapụ àgwà ọjọọ na obodo sayensị dị ka o kwere mee, ma ọ bụ mgbalị mmadụ, na ihe atụ ndị kasị njọ na-eme ka akụkọ mgbasa ozi dị ukwuu.
2. Nke abụọ bụ nkwurịta okwu nke ihe anyị maara ma ọ bụ karịa n'eziokwu ihe anyị chere na anyị maara. Enwere nnukwu ọchịchọ maka ndị ọkà mmụta sayensị na-eleghara oghere dị iche iche anya, dị ka Heather Douglas kọwara ya4, n'etiti ihe anyị maara na ihe anyị kwubiri. A naghị anabatakarị echiche, ejighị n'aka na-eleghara anya - dịka anyị na-ahụkarị na nkwurịta okwu Covid. Enwere ike ịme esemokwu sayensị n'ihu ọha, hubris exudes, a na-ejikarị jargon eme ihe. Ndị ọkà mmụta sayensị na ụlọ ọrụ ha dị mma na hyperbole. Enwere ike ịtụgharị ntakịrị nchọpụta molekul ka ọ bụrụ akụkọ na-agwọ ọrịa kansa ma ọ bụ ọrịa shuga. Nnyocha e mere n'Australia gosiri otú ngalaba mahadum na ụlọ ọgwụ na-ahụ maka mmekọrịta ọha na eze si enye aka n'okwu ndị dị otú ahụ na ọha mmadụ na-adịghị ada ogbi ma nwee ike ịhụ nke a. Obodo anyị n'ezie na-atụnye ụtụ na ihe ịma aka nke ya.
3. Mgbe ahụ, e nwere ihe gbasara nghọta ya site n'aka onye nnata. Ọtụtụ nnyocha e bipụtara na nyocha gbasara ntụkwasị obi sitere n'aka ndị ọkà ihe ọmụma na ndị ọkà n'akparamàgwà mmadụ bụ ndị na-elekwasị anya na mmekọrịta nke onye ọ bụla - otú e si ewuli ma kwado ya. Otú mmadụ abụọ na-emekọ ihe n’ahịa ma ọ bụ ná mmekọrịta ịhụnanya si akwalite ntụkwasị obi n’ebe ibe ha nọ. Nke a bụ ụfọdụ ụdị nkwughachi. Ma mgbe mmadụ na-esi n'otu n'otu na-aga na mmekọrịta nke usoro-na-obodo, m na-ejighị n'aka, ruo n'ókè nke anyị nwere ike wepụ ya n'ụdị ọmụmụ nke ntụkwasị obi na ihe ịma aka anyị na-atụle. Mana ọtụtụ sayensị na-eleghara ma ọ bụ gosipụta oke n'ụdị ọ bụla nke mmekọrịta na ọha mmadụ.
4. Mgbe ahụ, e nwere okwu nke ikwado ele mmadụ anya n'ihu na nkà mmụta uche dị n'okpuru nke anyị kwesịrị ịtụle. Otu n'ime ụdị nkwụghachi azụ nke mkpa na-eto eto bụ njikọta njirimara - ebe mmadụ na-etinye echiche nke ya ka ọ bụrụ nke otu ha chọrọ ka ya na ya jikọta. Dika ochichi onye kwuo uche ya na-aputawanyewanye nke oma, njiko njirimara na-ekere oke na oke ka anyi na-ahu na-egwu n'uzo di iche iche.
N'ụzọ doro anya na America na ndị ọzọ a na-akpọ ọchịchị onye kwuo uche na-emesapụ aka, nkwekọ nke sayensị na mmekọ ndọrọ ndọrọ ọchịchị kacha njọ. Atụnyela sayensị mgbanwe ihu igwe ka ọ bụrụ ihe na-ebute mmiri. Ma enwerekwa okwu ndị miri emi. Dị ka Schoufele kwuru na nso nso a5:
Sayensị na-adabere na nghọta ọha na eze na ọ na-emepụta ihe ọmụma n'ezie na n'ụzọ ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Oge anyị tụfuru akụkụ nke ntụkwasị obi ahụ, anyị na-aghọ otu n'ime ọtụtụ ụlọ ọrụ,..., ndị tara ahụhụ site na ọkwa ntụkwasị obi ọha na-emebi ngwa ngwa.
5. Na ebe a anyị na-abịa ọzọ ozugbo okwu. Ihe jikọrọ ọnụ nke mmetụta polarization, ọnwụ nke ntụkwasị obi kwụ ọtọ n'ime ọha mmadụ (mgbe ụfọdụ a na-akpọ ntụkwasị obi ọha na eze ebe ndị otu anaghị atụkwasị ibe ha obi na ha achọghị imekọ ihe ọnụ) na karịsịa, okwu nke mbelata ngwa ngwa na ntụkwasị obi ụlọ ọrụ. Enweela ntụkwasị obi na ụlọ ọrụ na ndị na-eme ya n'ime ọchịchị onye kwuo uche ya na-emesapụ aka. Kachasị pụta ìhè na ndọrọ ndọrọ ọchịchị, mgbasa ozi, ụlọ ọrụ ego, ndị uwe ojii mana mahadum na ụlọ ọrụ sayensị na-ejidekwa ya. Ọ bụ ezie na ntụkwasị obi na sayensị na-adịkarị elu na ụlọ ọrụ ndị ọzọ ama ama, ọ gbasoro otu ọdịda ahụ n'ozuzu ya.
Mana ajụjụ a ka dị. Anyị nwere ike iwepụ ọdịda ntụkwasị obi na sayensị site na ọdịda n'ozuzu nke ntụkwasị obi ụlọ ọrụ. Myirịta na trendlines na-egosi na ọ ga-esi ike. Mana n'ihi na ọ kwadoro ọkwa ntụkwasị obi dị elu n'ihe metụtara ndị ọkachamara ndị ọzọ, ọ ga-ekwe omume. Ọtụtụ n'ime ọrụ ndị otu m na-adịbeghị anya bụ ihe ndị na-emetụta ntụkwasị obi ọha na eze na nke ụlọ ọrụ na ọnọdụ nke ịkparịta ụka n'otu n'otu.6. Anyị enweghị ike ileghara nsogbu nke ahaghị nhata na mwepu na imebi ntụkwasị obi ụlọ ọrụ.
6. E chepụtara teknụzụ ọhụrụ nke na-asọrịta mpi na ngwaahịa dị adị. Ụlọ ọrụ ihe nketa haziri ozugbo, mepụta sayensị adịgboroja, na-eme mkpọsa mgbasa ozi na-arụsi ọrụ ike, ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-eweghachite na mbọ jikọtara ya nwere ihe nketa na-adịte aka. Ọ bụ akụkọ banyere margarine megide bọta dị ka onye nwụrụ anwụ Callestous Juma kwuru n'akwụkwọ ya magburu onwe ya, Innovation na ndị iro ya.
7. Ma karịa mmasị doro anya nke mere ka ụlọ ọrụ mmiri ara ehi na-emebi margarine, ajụjụ ahụ kwesịrị ịjụ ihe na-akpali ọtụtụ ndị mmadụ itinye aka n'imebi sayensị? Ọ bụ mgbe niile ihe kpọmkwem na ndọrọ ndọrọ ọchịchị ma ọ bụ na nke a adịghị iche na ihe ọjọọ na-eme ka anyị na-ahụ mgbe mgbe na mgbasa ozi mgbasa ozi? Gịnị bụ akparamaagwa nke disinformation purveyor. Ha na-enwe mmasị mgbe niile na egwuregwu. N'ezie, n'ime ọtụtụ puku afọ, ndị shaman na ndị ụkọchukwu, ndị ọchịchị aka ike, na ndị ọchịchị aka ike ejiriwo mgbasa ozi na mgbasa ozi na-edobe ike n'ọtụtụ ụzọ.
Ma ugbu a n'ihi ịdị mfe nke mgbasa ozi ọha na eze na ụdị azụmahịa nke ndị na-eme ihe, a na-ejikwa mgbasa ozi dịka ụdị ntụrụndụ na-akpaghasị.
O yiri ka anyị gafere n'ofè nhọrọ nke sayensị - nke mmegharị akwụkwọ ndụ akwụkwọ ndụ ga-anabata mgbanwe ihu igwe ma jụ mgbanwe mkpụrụ ndụ ihe nketa ma ọ bụ ikike na-echekwa nke ga-anabata GM ma ọ bụghị mgbanwe ihu igwe na-ajụ ugbu a nnukwu ịjụ 'òtù nzuzo nke sayensị.'
Ya mere, maka ọtụtụ ndị na-amaghị ihe, ọ bụ ugbu a nanị otu ngwá ọrụ na-egosipụta iguzosi ike n'ihe nye otu ndị a na-achọpụta (jikọrọ mmasị ma ọ bụ mmetụta uche) - imebi ihe ọ bụla dị n'èzí? Echiche nke ịgba izu na enweghị ntụkwasị obi, njikọ njirimara na polarization na-aga aka. Mgbasa ozi mgbasa ozi emeela ngwa ngwa ihe ndị a niile ma mee ka mmetụta na mmetụta ha dịkwuo elu.
8. Otu ihe ọzọ nwere ike ịgbakwunye mmanụ ọkụ na ngwakọta. Obodo sayensị na-echefukarị na sayensị na teknụzụ na-emerụkwa ahụ. Thalidomide, eugenics, nnwale Tuskegee - bụ ihe atụ na-eme ka ire dị ka sayensị ọjọọ. Ma n'ezie, ọtụtụ sayensị na nkà na ụzụ ụwa na-emepe ngwa ngwa na mpaghara agha. mana enwere ọtụtụ ndị ọzọ sitere na nsonaazụ na-atụghị anya ya nke ezi sayensị. Ihe mberede ihu igwe bụ ihe niile sitere na sayensị na injinia na-emepụta injin na ụlọ ọrụ sitere na mmanụ ọkụ. Oke ibu nwere ọtụtụ ihe jikọrọ ya na sayensị nke mmepụta nri ụlọ ọrụ, nsogbu ahụike uche na ndị na-eto eto na-eme ka sayensị dijitalụ na ngwa ha. Sayensị akụ na ụba ebutela amụma ndị na-eme ka ahaghị nhata.
Ka teknụzụ na-esote na-apụta n'ike n'ike ma na-enweghị nchịkwa ọ bụla, kedu ihe ọgụgụ isi Artificial, biology synthetic na quantum ga-eweta, opekata mpe n'iwelite egwu ọha. Na egwu bụ mmanụ ọkụ nke polarization mmetụta na ngbanwe gaa n'ọchịchị ọchịchị.
Anyị nọ ebe a n'ihi na anyị na-eweta ọkachamara dị iche iche na ndị a na echiche ndị ọzọ m na-atụlebeghị, na n'ihi na anyị kwenyere na enweghị ntụkwasị obi na sayensị nke oge a ga-amachi iji sayensị mee mkpebi mkpebi ọnụ, nke ahụ ga-emesị mebie ọha mmadụ ma gbochie ọganihu.
Ana m atụ anya nzukọ na-ekpo ọkụ ma kelee JRC maka ọbịa ha.
Ọmụmụ ihe ụbọchị abụọ ga-atụle ajụjụ ndị a:
Ọmụmụ ihe a na-achọkwa ịtụle ụdị njikọ aka n'ọdịnihu nke ISC nwere ike inwe na isiokwu nke sayensị ntụkwasị obi.
Image site Terry Johnston na Flickr
Gụkwuo maka UN Scientific Advisory Board nakweere nkwupụta dị ịrịba ama na Open Science 
Gụkwuo maka Ọ bụghị naanị mmemme SDG ọzọ: ihe mere Sayensị Sayensị 2025 pụta ìhè 
Gụkwuo maka ihe si na nnọkọ nke ise nke kọmitii mkparịta ụka gọọmentị etiti na nkwekọrịta rọba zuru ụwa ọnụ. 
