A nkuzi na-asọpụrụ Prof. Anne Husebekk
by Sir Peter Gluckman Gluckman, Onye isi ala, International Science Council
"Enwere m nkwanye ùgwù ka a kpọọ m ka m kwuo okwu n'aha ndị ọkà mmụta sayensị mba ụwa iji sọpụrụ Anne maka ọtụtụ onyinye dị mkpa na sayensị mba, na Arctic na mba ụwa. Karịsịa, achọrọ m ịkwanyere onyinye ya dị oke mkpa dị ka osote onye isi oche nke International Science Council na dịka onyeisi oche nke Kọmitii ya maka nnwere onwe na ọrụ na sayensị (CFRS). Aha m họọrọ maka okwu a bụ iji sọpụrụ onyinye ya na ntinye aka ya site n'ịtụgharị uche n'ezi ihe ịma aka ndị sayensị na-eche ihu ugbu a n'ụwa nsogbu na-arịwanye elu. Anyị ga-agbasi mbọ ike ichekwa ụkpụrụ sayensị na ihe ndị nwere ike ime na ọnọdụ a.
Kansụl Sayensị Mba Nile bụ ọgbakọ izizi nke ngalaba sayensị n'ụwa. Ndị otu kansụl ahụ karịrị otu ndị otu 270 nwere ngwakọta nke ụlọ akwụkwọ agụmakwụkwọ mba na ndị na-enye ego, gụnyere Ụlọ akwụkwọ sayensị na akwụkwọ ozi Norwegian, mba sayensị òtù gụnyere University nke Arctic na ọtụtụ ndị ọzọ zuru ụwa ọnụ na mpaghara sayensị òtù. N'ụdị dị iche iche ọ dị ihe karịrị 100 afọ, mana Council dị ka anyị maara ugbu a, e hibere ya ma kpọọ ya na 2018 site na njikọta nke ICSU na ISSC, na-ebute nkà mmụta sayensị na mmekọrịta mmadụ na ibe n'okpuru otu nche anwụ.
Ebumnuche nke kansụl bụ ịbụ olu zuru ụwa ọnụ maka sayensị na ebumnuche ya bụ isi na-eleba anya ka esi eji sayensị eme ihe yana ileba anya n'ime okwu dị n'ime usoro sayensị n'onwe ya. Ụfọdụ n'ime ihe ndị kasị dị ngwa ngwa bụ: ileba anya n'ime na n'èzí ihe ịma aka ịtụkwasị obi na sayensị; iji kwalite nnwere onwe, ọrụ na inclusivity na sayensị; iji nyere aka na usoro sayensị mba ụwa-nhazi na ịkwalite mmekorita sayensị mba ụwa; ịbụ àkwà mmiri n'etiti obodo ndị ọkà mmụta sayensị na-arụsi ọrụ ike na usoro multilateral - anyị na UN na ụlọ ọrụ ya na-arụkọ ọrụ ọnụ; iji kwalite ime amụma dabere na ihe akaebe; na inye ụzọ maka track 2 sayensị diplomacy.
Council nwere isi ụlọ ọrụ na Paris na mpaghara mpaghara na Latin America, Africa, Asia-Pacific na n'oge na-adịghị anya Middle East, na e nwere ụlọ ọrụ njikọ na New York iji jikọọ na usoro UN. Ọ bụ nzukọ dị mgbagwoju anya gụnyere ụlọ ọrụ sayensị mba ụwa 14 jikọrọ aka, ọtụtụ na mmekorita n'etiti ụlọ ọrụ ISC na UN. Ndị a gụnyere Kọmitii Sayensị na nyocha Antarctic (onya), Mmemme nyocha ihu igwe nke ụwa (WCRP), Global Ocean Observatory System (GOS) na International Network for Governmental Science Advice (INGSA). Anyị na UNESCO na-arụkọ ọrụ na kọmitii onye isi nke International Decade of Sciences for Sustainable Development na World Meteorological Organisation na Kọmitii Executive nke International Polar Year, nke ikpeazụ nwere mmasị na ndị na-ege ntị na Anne.
CFRS, nke Anne duziri, hiwere ọtụtụ iri afọ gara aga ma na-ebo ya ebubo ichebe nnwere onwe sayensị na ịrụ ọrụ na ọrụ sayensị na ndị ọkà mmụta sayensị, karịsịa na omume ọma na ịkọ akụkọ nke ọrụ ha. Ọ na-arụkọ ọrụ na UNESCO na òtù dị ka Ndị ọkà mmụta nọ n'ihe ize ndụ. O nwere ihe ịma aka siri ike nke ilebara okwu ndị nwere ike ịdị na-emetụ n'ahụ, mana ISC bụ nke na-abụghị nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị, n'ezie zuru ụwa ọnụ ma na-agafe nkewa geostrategic. Enwere m obi ụtọ ịsị na gọọmentị New Zealand enyela ọtụtụ afọ onyinye ndị ọzọ na ISC iji kwado ndị odeakwụkwọ na kọmitii.
Ọ dịla anya ndị ọkà ihe ọmụma na-echegbu onwe ha banyere otú e si akọwa sayensị. Atụfuru nkọwa Popperian ogologo oge ka ezughị oke. UNESCO na ISC agbaala mbọ ileba anya n'okwu nkọwa na dịka ọtụtụ ndị ọkà ihe ọmụma sayensị, ha achọpụtala na a kọwapụtara ya nke ọma site n'ụkpụrụ ya nke m kọwapụtara nke ọma na nkenke ebe a:
Sayensị bụ usoro ihe ọmụma ahaziri ahazi - nke dabere na nleba anya na nnwale. Enwere ike ịdabere na nkọwa naanị na eziokwu kpatara, mgbagha, na nlebanya gara aga. Ewepụrụ nkọwa ndị gbadoro ụkwụ na ihe gbasara onwe na nke na-abụghị eziokwu dị ka nkwenye. Mkpesa na-enweghị ikike maka ntule dị mma site n'aka ndị ọgbọ ọkachamara ekwesịghị iwere dịka akụkụ nke sayensị. Mbipụta na-enye ohere maka mmụgharị na nyocha ọzọ yana ịhụ na sayensị nwere ike bụrụ ọdịmma ọha na eze zuru ụwa ọnụ. A kọwapụtara usoro sayensị, ọ bụghị n'usoro, kama site na nleba anya ugboro ugboro na ngbanwe nke ihe ọmụma na-aga n'ihu ka a na-eme ma tinye nleba anya ọhụrụ.
Nkọwa nke ụkpụrụ ndị dị otú ahụ gụnyere nke anụ ahụ, eke, data, ahụike, injinia, na sayensị mmekọrịta ọha na eze na ụfọdụ n'ime mmadụ. Enwere isi ihe ndị ọzọ dabara adaba.
Sayensị bụ usoro ihe ọmụma zuru ụwa ọnụ. Echiche bụ na sayensị ọgbara ọhụrụ bụ naanị sayensị ọdịda anyanwụ bụ echiche na-adịghị mma banyere otú sayensị ọgbara ọhụrụ si malite na, n'eziokwu, okwu ndọrọ ndọrọ ọchịchị na nke nwere ike ịghọta nke na-egosipụta otú sayensị si bụrụ ngwá ọrụ nke colonialism. N'ezie, sayensị ọgbara ọhụrụ nwere ike ịbụ asụsụ kacha nso anyị nwere na asụsụ zuru ụwa ọnụ, nke a na-enyekwa ya mkpa pụrụ iche.
Ma sayensị abụghị naanị usoro ihe ọmụma nke ndị mmadụ na-eji - okpukperechi, ihe ọmụma ọkachamara, ihe ọmụma obodo na nke ụmụ amaala bụ ihe atụ dị mkpa nke usoro ihe ọmụma ndị ọzọ. Nke ikpeazụ gụnyere ihe ndị na-egosipụta nleba anya miri emi na nnwale na-ezighi ezi na ụwa a na-ahụ anya. Mmekọrịta nke ihe ọmụma dị otú ahụ na sayensị ọgbara ọhụrụ bụ ihe na-emetụ n'ahụ ma dị mgbagwoju anya bụ nke were ọtụtụ oge m na-abịa site na obodo nwere nnukwu ihe ọmụma nke ụmụ amaala bara ọgaranya. Ọ bụ ezie na ọ dị njọ ịnwa ịgbakọ usoro ihe ọmụma, sayensị ga-ekweta na ọ na-arụ ọrụ n'akụkụ ndị a.
Ma ugbu a, anyị nwere mgbagwoju anya na mgbagwoju anya: n'ime ụwa nke populism na-eto eto na gburugburu ebe ozi na-agbanwe ma gbasaa, ndị mmadụ na-emepụta ihe ndabere nke onwe ha na mantra "ha nwere ike ime nyocha nke onwe ha wee ruo nkọwa nke eziokwu."
Ọ dịkwa mkpa ịmata ọdịiche dị n'etiti ụlọ ọrụ sayensị dị ka usoro ihe ọmụma, ụlọ ọrụ sayensị maka ego na ịmepụta sayensị gụnyere mahadum dị iche iche site na ọnọdụ na omenala, na ọrụ nke ndị ọkà mmụta sayensị n'otu n'otu. N'okwu ndị na-esote m na-elekwasị anya na ụlọ ọrụ sayensị dị ka usoro ihe ọmụma nke na-enye ụzọ kachasị ntụkwasị obi nke ịkọwa ụwa a na-ahụ anya.
Sayensị na-eche oge nsogbu ihu maka ngwakọta nke nsogbu dị n'ime na ọkachasị mpụga ma sayensị dị mkpa karịa mgbe ọ bụla iji dozie ọtụtụ ihe ịma aka na-etolite mpaghara na ụwa.
Enwere okwu dị n'ime omenala sayensị nke kwesịrị ileba anya. Nke a na-agụnye imegide aghụghọ sayensị, ileba anya na usoro mkpali na-akwado ilekwasị anya na mbipụta n'agbanyeghị ụgwọ ọ bụla - mpaghara Anne na-arụsi ọrụ ike na-atụle. Teknụzụ na-agbanwekwa ihe sayensị pụrụ ime, otú e si eme ya, na otú e si kọọ ya. O doro anya na ọgụgụ isi na-arụ ọrụ ga-agbanwe ọdịdị sayensị n'ụzọ doro anya mana enwere ihe egwu yana ụgwọ ọrụ na ihe ga-esi na ya pụta.
Otú ọ dị, otu akụkụ dị mma, ụlọ ọrụ sayensị na-agbanwe, na etiti nke ike nyocha na-aga n'ihu na ndịda na n'ebe ọwụwa anyanwụ na-eto eto dị iche iche nke ndị na-eme ihe nkiri site na okike, ọdịdị ala na agbụrụ - nke dị mkpa, nabata, na oge gafere.
Nnukwu mgbanwe ọzọ bụ nnabata na-eto eto na a ghaghị ilebara ọdịdị nke ọtụtụ sayensị anya. Ihe mgbaru ọsọ Sustainable Development Goals (SDGs) na-eje ozi dị ka ihe atụ: n'agbanyeghị nnukwu ọchịchọ nke sayensị na-ekwu na ọrụ ya bụ isi ihe na-aga n'ihu na ndị a, ọtụtụ nyocha na-egosi na ọganihu adịghị mma na nke kacha mma, nakwa na nhazi nke sayensị ọha na eze adịghị arụ ọrụ nke ọma iji hụ na mmepụta nke ihe ọmụma na-arụ ọrụ. Ọ na-achọ sayensị okike na mmekọrịta mmadụ na ibe ya na-arụkọ ọrụ ọnụ. O doro anya na teknụzụ adịghị adị iche na ihe ndị mmadụ na-ekpebi otú e si eji ha eme ihe.
Ọtụtụ n'ime nsogbu ndị metụtara na SDG chọrọ ụzọ ntụgharị uche na-eweta sayensị eke na mmekọrịta ọha na eze yana ndị obodo, azụmahịa na ndị metụtara amụma. Dịka Prọfesọ Matthias Kaiser, ezigbo onye ọrụ ibe m si Bergen, na m rụtụrụ aka na nso nso a akụkọ maka ISC, nke a chọrọ usoro ọhụrụ maka itinye ego, nyocha na ime sayensị, mana ụlọ ọrụ sayensị, ọkachasị mahadum na otu ndị na-enye ego, eguzogidewo mgbanwe.
Covid-19 kwuputara oke ụfọdụ na etu esi agwa sayensị yana n'ọnọdụ anyị na-ekwu, ọ nwere ike ịdị mkpa ka anyị chebakwuoro ịdọ aka ná ntị nke nkwukọrịta sayensị.
Yabụ ugbu a, ka m tụgharịa gaa n'ụfọdụ ihe ndị dị na mpụga na-emetụta sayensị. Ihe m kwuru ga-elekwasị anya, ọ bụghị ihe ijuanya na ọ na-enye ntụgharị populist, na àgwà nke ebe sayensị dị na ọdịda anyanwụ ọchịchị onye kwuo uche ya.
Nkwekọrịta mmekọrịta dị n'etiti sayensị na ọha mmadụ na-eyiwanye egwu n'oge a chọrọ sayensị karịa mgbe ọ bụla. Ihe anyị na-ahụ bụ ngbanwe dị ize ndụ nke mmekọrịta dị n'etiti sayensị na ọha mmadụ nke mmegharị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-akọwa. Ọ bụ ezie na ihe ọtụtụ ndị na-ahụ maka sayensị na-elekwasị anya na ihe omume na-akpaghasị ihe na nso nso a, ihe ndị na-eche sayensị ihu na-apụta kemgbe ọtụtụ afọ.
Ngbanwe a na-aga n'ụwa nwere ọtụtụ mba adịchaghị mma. Mgbanwe nke mmekọrịta ọha na eze na usoro akụ na ụba kachasị ukwuu nke iri afọ ole na ole gara aga ezutebeghị mkpa nke ọtụtụ ụmụ amaala. Ọ bụ ezie na ọnụ ọgụgụ n'ozuzu ya nwere ike igosi ọganihu, ọ bụ ihe na-eme ndị mmadụ n'otu n'otu ka ọ dị mkpa. N'ihi ya, anyị ahụla nnukwu ndakpọ obodo, mfu nke nkwụsi ike ọha na eze, na enweghị oke n'ụzọ akụ na ụba na obodo ọdịda anyanwụ.
Ọtụtụ n'ime ihe ịma aka ndị anyị na-eche ihu ugbu a metụtara mmepe sayensị gara aga. Anyị na-ebi na mgbanwe pụrụ iche nke teknụzụ dabere na sayensị na-apụta ugbu a n'ọsọ dị egwu, na-ekepụta ndakọrịta n'etiti teknụzụ n'onwe ya na ikike ọha mmadụ ime mgbanwe wee na-eke mgbanwe ike. Mgbanwe ihu igwe bụ n'ikpeazụ 19th teknụzụ narị afọ na-ekepụta akụ na ụba dabere na mmanụ ọkụ. Anyị na-ahụ ọgụ ndị ọzọ na-akwado teknụzụ dabere na sayensị - agha na-abụkarị asọmpi teknụzụ. Ma ugbu a na drones na AI, ọrụ nke sayensị dị mwute ọbụna karị. Anyị ahụla nnukwu mgbanwe igwe mmadụ na-ebute site na ahụike ọha na sayensị ahụike ka mma mana nke a na-ebute atụmanya gọọmentị enweghị ike iru. Anyị na-eche nnukwu mgbanwe mmekọrịta ọha na eze ihu na-ebute site na mmepe sitere na teknụzụ ọmụmụ ruo na teknụzụ nzikọrịta ozi, anyị na-ahụkwa mgbanwe mmekọrịta ọha na eze nke mgbanwe ozi gbanwere.
Enweghị ike ileda mmetụta nke gburugburu ozi a gbanwere anya. Ee, ndị mmadụ nwere ozi ndị ọzọ, ma ọtụtụ ihe adịghị nzacha na ntụkwasị obi ya, o mewokwa ka e nwee echiche ụgha na ọ dịghịzi ndị ọkachamara dị mkpa. Ọ bụ ezie na mgbasa ozi abụghị ihe ọhụrụ, ịntanetị na-akwalite ịgba izu na eziokwu ndị ọzọ. Enwere ike ime ka echiche anyị na-eche echiche ma megharịa echiche; na nyiwe, na-elekọta mmadụ media na gamers bụ ọkaibe ọrụ nke cognitive akparamaagwa na-emegharị uche anyị. Mgbasa ozi ọha na eze agbanweela ọdịdị mmekọrịta mmadụ na mmadụ na n'ezie ụzọ mkparịta ụka si eme. Ọ gbanweela ọdịdị nke okwu ọha, ọ na-ewe iwe karị, na-adịchaghị njọ yana ụdị nke ọtụtụ obodo na-anabataghị ọbụna afọ ole na ole gara aga.
Na usoro ọhụrụ nke ndị na-eme ihe nkiri apụtawo na-enye ike site na mgbanwe mgbanwe nkà na ụzụ na ngbanwe nke ọtụtụ ihe ọhụrụ dabeere na nyocha site na ọha na eze gaa na nkeonwe; anyị nwere ndị na-eme ihe nkiri na-abụghị nke steeti nwere ikike zuru ụwa ọnụ na mmetụta ha nhata ma ọ bụ karịa nke ọtụtụ steeti mba. Mgbanwe mgbanwe na ike nke ndị na-eme ihe nkiri a agafeela ikike nhazi nke usoro ụlọ na nke ahụ na-emebiwanye ụkpụrụ ọha mmadụ, diplomatic na akụ na ụba.
Ọ bụ ezie na nzaghachi nye Covid-19 bụ nnukwu ihe ịga nke ọma maka sayensị biomedical na mmepe ngwa ngwa nke ọgwụ mgbochi, ọ bụghị 'oge sputnik maka sayensị'. N'ezie, sayensị dịka ụlọ ọrụ aghọwo ihe a na-achọsi ike. Maka ndị ebidolarị mbụ, ọrịa na-efe efe kwalitere omume ha na sayensị. Nzọrọ ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na ha 'na-agbaso sayensị' mgbe mgbe ha na-aga n'ihu n'usoro ihe ndị ọzọ enyeghị aka. Ma ndị ọchịchị na ndị ọkà mmụta sayensị na-adakarị n'ịkwenye na ejighị n'aka. Enwere nkwuwa okwu, echiche nna na n'ọnọdụ ụfọdụ, nkwupụta nke ọdịmma onwe onye sitere n'aka ndị ọkà mmụta sayensị ọha. Akwụsịla ntụkwasị obi na ndị isi ndọrọ ndọrọ ọchịchị, a na-ahụkwa sayensị dị ka akụkụ nke ụlọ ọrụ ndị a ma ama. A kpalitere echiche izu nzuzo. Mmekọrịta nke geopolitics na sayensị doro anya na egwuregwu na arụmụka banyere mmalite nke Covid-19 na-aga n'ihu. Sayensị nke ịgba ọgwụ mgbochi ọrịa nwere mgbagwoju anya na ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke iwu, ahụike ọha na eze na nnwere onwe onye ọ bụla. Nsonaazụ na-adịgide adịgide bụ ihe ịma aka akụ na ụba na-adịgide adịgide, ịrị elu nke enweghị nghọta na echiche ịgba izu, iwe ọha mmadụ ka ukwuu, ịhụ mba n'anya na nchigharị anya n'ịgbakọ ụwa ọnụ, ma belata ntụkwasị obi na ụlọ ọrụ dị iche iche dị ka WHO.
Mgbe ndị mmadụ na-enwe nchekasị, ụjọ ma ọ bụ iwe, ha na-achọ nduzi siri ike na nke a na-eme ka mgbanwe ọchịchị na-achị n'ọtụtụ mba. N'aka nke ya, ndị isi populist nwere ike ịchịkwa nke a. N'ozuzu, mgbanwe ndị a emewo ka mbelata ntụkwasị obi nke ndị ama ama - na sayensị bụ n'ezie usoro a ma ama.
A wakporo ụlọ ọrụ ndị na-emepụta sayensị, n'agbanyeghị na ihe ndị ọzọ metụtara: enwere ike inwe arụmụka ziri ezi banyere ọrụ nke mahadum ọha na eze karịa mmepụta ihe ọmụma. Mana nnwere onwe agụmakwụkwọ bụ isi maka ọrụ mahadum n'ime obodo onye kwuo uche ya.
Àgwà Populism na sayensị nwere ọtụtụ akụkụ. Nke mbụ, sayensị nwere ike ịhụ dị ka akụkụ nke ebubo ebubo ime mkpebi nke a na-akpọ steeti miri emi na nke na-ewepụ ya. Nke abụọ, ndị ọkà mmụta sayensị yiri ka ọ̀ na-anapụ ezi ihe n'ụzọ ziri ezi bụ́ nke, n'anya ndị populists, na-adabereghị n'ihe àmà kama n'echiche ndị mmadụ. E wezụga populism, anyị nwekwara ihe ịma aka nke ihu ọdịmma, echiche na-akpali akpali na echiche echiche. Anyị ahụla kemgbe ọtụtụ afọ ka ndị otu n'ofe ndọrọ ndọrọ ọchịchị siri were cherry họrọ sayensị, ma ọ gafere teknụzụ mkpụrụ ndụ ihe nketa ma ọ bụ mgbanwe ihu igwe. N'ezie, enwere ike ịnakwere sayensị na iji teknụzụ a ka na-ajụ na ntọala ọha mmadụ na nke onye kwuo uche ya. Sayensị ekwesịghị ịbụ ndị nzuzu ma leghara iyi egwu ndị ahụ anya na-ekwere na anyị ga-alaghachi n'echiche nke nkwụsi ike, n'ihi na ọ malitere nke ukwuu n'ime narị afọ gara aga.
Ka m mechie site n'ilekwasị anya nso n'ụlọ n'ihe ndị dị nso n'obi Anne.
Okwu nke Arctic chọrọ sayensị okike na mmekọrịta mmadụ na ibe ya na obodo, ndị gọọmentị na ndị nnọchiteanya na-arụkọ ọrụ ọnụ. N'ime oge nke esemokwu geostrategic na esemokwu n'otu aka, na okpomọkụ ụwa na mmetụta ya na ndị Arctic na nke ọzọ, biota na biodiversity, sayensị transdisciplinary na mmekorita mba ụwa na sayensị dị mkpa karịa mgbe ọ bụla. Ajụjụ a bụ, diplomacy sayensị nwere ike nweta na North ihe ọ mere na South ihe dị ka afọ 70 gara aga site na ntinye aka nke Antarctic Treaty?
Norway nwere mmekọrịta miri emi na Antarctic. Norway tinyere New Zealand bụ otu n'ime mba asatọ nwere mmasị na mpaghara subantarctic, nke ahụ bụ mpaghara dị n'etiti latitude 50 na 60 na mpụga mpaghara pola. Bouvet Island bụ ókèala mba Norway. N'ọnwa Disemba afọ a, ISC ga-amalite mkparịta ụka na ndị otu ISC dị mkpa iji kwalite mmekorita na okwu ndị dị na Southern Ocean n'etiti mba asatọ a. Agwaetiti ndị dị otú ahụ bụ ebe nleba anya dị mkpa maka mgbanwe ihu igwe na mfu nke ụdị ndụ dị iche iche. Ọ nwere ike ịbụ akụkụ dị mkpa nke track 2 diplomacy sayensị. Enwere m olileanya na Norway ga-arụ ọrụ nke ọma.
Ịnụ ọkụ n'obi na ntinye aka nke Anne na sayensị pola, n'agbanyeghị na ọ dị n'azụ ọzụzụ izizi biomedical mbụ ya, onye ndu ya na agụmakwụkwọ Norwegian, yana ọtụtụ ntinye aka ya na njikọ dị n'etiti sayensị na ọha mmadụ ka a ga-eto. Ọ bụ ihe ùgwù iso ya na-arụkọ ọrụ n'ime afọ ole na ole gara aga, naanị m nwere ike inye ya ọchịchọ kachasị mma site na odeakwụkwọ ISC na Board ka ọ na-eche ihe ịma aka nke ya ihu. Daalụ maka ohere ịsọpụrụ ya site n'ikwu okwu n'ememe onyinye ya na agụmakwụkwọ, mba na sayensị zuru ụwa ọnụ. "
Image site Hector John Periquin on Unsplash
Gụkwuo maka itinye aka na 5th International Polar Year 
Gụkwuo maka Oku maka Bids ka ọ nọrọ na IPY-5 International Coordination Office | imecha: 6 Febrụwarị 
Gụkwuo maka oku maka kọmitii mba IPY-5 