Atụgharịrị asụsụ ibe a na-akpaghị aka ma nwee ike ịnwe mperi.
Mbido / Blọọgụ / Maka ime mkpebi dabere na sayensị na...
Maka ime mkpebi dabere na sayensị na ọnọdụ mberede ihu igwe: 10 nghọta ọhụrụ na sayensị ihu igwe
Kwa afọ, Ụwa Ọdịnihu, Njikọ Ụwa na Mmemme Nnyocha ihu igwe nke ụwa (WCRP) na-akpọ ndị ọkà mmụta sayensị na-edu ndú si gburugburu ụwa ka ha nyochaa nchọpụta kachasị mkpa na nchọpụta metụtara mgbanwe ihu igwe. N'ịchịkọta n'ime nghọta 10 dị nkenke, ihe si na ya pụta bụ mgbe niile nchịkọta bara ụba na bara uru maka amụma na ọha mmadụ.
Ihe ọhụrụ 10 ọhụụ ọhụrụ na akụkọ sayensị ihu igwe na-ekpughe ihe ịma aka ihu igwe dị egwu, na-akọwapụta etu oke okpomọkụ si ebulite ihe ize ndụ nke ndakpọ gburugburu ebe obibi na egwu ọdịmma nne na ịmụ nwa. N'ịbụ nke otu ndị ọkà mmụta sayensị zuru ụwa ọnụ malitere taa, akụkọ a na-eme kwa afọ na-ejikọta isi ihe nchoputa sitere na ọnwa 18 gara aga, na-achọ ịkọwa mkpebi amụma na COP29 na karịa.
Ọ na-adọ aka ná ntị banyere mmetụta ihu igwe siri ike, gụnyere ihe ize ndụ nke Amazon na-erute n'ókè, egwu na-eto eto nke ihe omume El Niño dị oke egwu, na ụbara adịghị ike nke akụrụngwa dị oke egwu. N'akụkụ ịdọ aka ná ntị ndị a, Otú ọ dị, ọ na-enye ụzọ doro anya maka ime ihe site n'ịchọpụta ụzọ a ga-esi belata ikuku methane, na-emesi ike mkpa ọ dị ijikọta ihe ngwọta ndị sitere n'okike iji wusie ike nkwụsi ike nke gburugburu ebe obibi, na imesi ike nke ngwá ọrụ ọgụgụ isi Artificial iji kwalite nrụpụta akụrụngwa.
“Akụkọ nke afọ a na-enye nghọta sayensị dị oke mkpa iji kwado nkwa ndị isi ụwa na COP29 ga-ebuli elu nke ukwuu ebumnuche ha. Ọ bụ naanị site n'ibelata ikuku gas na-ekpo ọkụ ka anyị nwere ike ibelata ihe egwu na ọnụ ahịa ọha na eze na gburugburu ebe obibi."
Wendy Broadgate, Onye ntụzi Hub Global na Ụwa Ọdịnihu.
The 10 New Insights in Climate Science bụ mmekorita dị n'etiti Ụwa Ọdịnihu, Njikọ Ụwa, na Mmemme Nnyocha Climate Ụwa, gụnyere ihe karịrị ndị nchọpụta 80 sitere na mba 45.
Ka ndị isi ụwa na-akwado maka COP29, akụkọ ahụ na-akpọ oku maka amụma ihu igwe nwere oke na nha nha nha nke na-edozi ihe egwu ndị a na-abawanye. Ọ na-ekwusi ike na ọ dị mkpa ka ọha na eze na-ahụta atumatu dị ka ndị ziri ezi iji hụ na ha ga-aga nke ọma ma dọọ aka ná ntị megide nguzogide nwere ike ibilite site na atumatu a na-ele anya dị ka ezighị ezi.
10 ọhụụ ọhụrụ na sayensị ihu igwe 2024/2025
Kwa afọ, Ụwa Ọdịnihu, Njikọ Ụwa na WCRP na-akpọ ndị ọkà mmụta sayensị na-edu ndú si gburugburu ụwa ka ha nyochaa nchọpụta kachasị mkpa na nchọpụta metụtara mgbanwe ihu igwe. N'ịchịkọta n'ime nghọta 10 dị nkenke, ihe si na ya pụta bụ mgbe niile nchịkọta bara ụba na bara uru maka amụma na ọha mmadụ.
Ọkwa methane na-arị elu. Amụma enwere ike ime maka mbelata ikuku dị mkpa. Ọkwa methane abawanyela kemgbe afọ 2006, nke bụ isi ọrụ mmadụ mere. Anyị nwere ozi zuru oke gbasara mpụta methane anyị iji mee ihe, mana atumatu enwere ike ime ka mbelata dị mkpa. Ọ bụ ezie na mbelata nke mmanụ ọkụ na mpaghara mkpofu bụ ihe kacha kwesị ekwe omume, ilebara ihe ọkụkụ na-esi n'ugbo dịkwa oke mkpa. Okpomọkụ ihu igwe na-amụba ikuku nke methane sitere n'okike, na-eme ka mbelata ngwa ngwa nke ihe ndị mmadụ na-eme ka ọ dị ngwa ngwa.
Mbelata nke mmetọ ikuku nwere ihe ọ pụtara maka mbelata na ngbanwe n'ihi mmekọrịta dị mgbagwoju anya aerosol-climate.. Mbelata nke mmetọ ikuku emeela ka ahụike ọha na eze dịkwuo mma, ma n'otu oge ahụ ekpughere oke ọkụ ọkụ nke ikuku gas na-emepụta ihe mere eme, ma nwee mmetụta mpaghara ndị ọzọ na mmiri ozuzo na oke ihe omume. Mbelata na usoro mmegharị agaghị enwe ike ileghara mmekọrịta ihu igwe ikuku anya.
Ịbawanye okpomọkụ na-eme ka ọtụtụ mbara ala ghara ibi ndụ. Okpomọkụ na iru mmiri na-ebili na-eme ka ndị mmadụ pụọ na ọnọdụ ihu igwe nwere ike ibi, ebe ihe karịrị nde 600 emetụtala yana ọtụtụ ndị ọzọ nọ n'ihe ize ndụ ka okpomoku na-aga n'ihu. Atụmatụ mmemme ikpo ọkụ, usoro ịdọ aka ná ntị mbụ, na usoro ezubere iche maka ndị otu adịghị ike bụ ihe kacha mkpa maka mmegharị na mpaghara ndị kacha emetụta.
Oke ihu igwe na-emebi ọdịmma nne na ịmụ nwa. Mgbanwe ihu igwe na-abawanye ihe ize ndụ maka ndị inyom dị ime, ụmụaka a na-amụbeghị amụ na ụmụ ọhụrụ, na-eyi ọtụtụ iri afọ nke ọganihu na ahụike nne na ịmụ nwa (MRH). Mmetụta ndị a na-akawanye njọ n'ọnọdụ nwere oke ịda ogbenye na ụkpụrụ okike gbanyere mkpọrọgwụ. Ekwesịrị ijikọ aka dị mma na mbọ sara mbara iji kwalite nha nhata nwoke na nwanyị na ikpe ziri ezi ihu igwe.
Nchegbu gbasara El Niño-Southern Oscillation na Atlantic Meridional Overturning Circulation nwere oke osimiri na-ekpo ọkụ. Okpomọkụ oke osimiri na-enwetụbeghị ụdị ya kemgbe 2023 emeela ka nchegbu gbasara nnukwu oke osimiri na mmekọrịta ikuku. Nnyocha ọhụrụ gosipụtara ihe ize ndụ nke ihe omume El Niño dị oke egwu ma dị oke ọnụ n'okpuru mgbanwe ihu igwe, na ọbụna egwu na nkwụsi ike nke Atlantic Meridional Overturning Circulation, na-enwe mmetụta dị ukwuu maka ihu igwe na ọha mmadụ.
Ụdị dị iche iche nke ihe ndị dị ndụ nwere ike ime ka Amazon nwee ike imegide mgbanwe ihu igwe. Amazon na-eche ihe iyi egwu na-eto eto ihu site na mgbanwe ihu igwe na igbutu osisi, na-eme ka oke ọhịa dị nso na ọnụ ụzọ dị oke egwu ma na-abawanye ohere nke ọdịda buru ibu. Omume mpaghara na mpaghara iji kpuchido ihe dị iche iche nke gburugburu ebe obibi na omenala dị ndụ nwere ike ime ka oke ọhịa sie ike na mgbanwe ihu igwe. Agbanyeghị, mbọ ndị a agaghị ezu oke iji chekwaa Amazon ọ gwụla ma ikuku ikuku zuru ụwa ọnụ na-agbada ngwa ngwa.
A na-ekpughewanye akụrụngwa dị egwu maka ihe egwu ihu igwe, na-enwe ihe egwu nke ịkpaghasị ihe n'ofe netwọk ejikọrọ ọnụ. Akụrụngwa dị egwu na-akwado ịrụ ọrụ nke ọha mmadụ niile na-esiwanye ike maka ihe egwu ihu igwe na-enwekarị oge na nke siri ike, yana sistemu ejikọtara ọnụ na-ebute ihe egwu nke mmetụta cascade. Ngwá ọrụ ọgụgụ isi (AI) nwere ike ịkwalite nkwụsi ike nke akụrụngwa dị oke mkpa na mgbanwe ihu igwe.
Usoro ọhụrụ maka mmepe na-agbanwe ihu igwe na obodo ukwu na-enye ndị na-eme mkpebi echiche maka imeghe uru ọnụ. Obodo ole na ole ejikọtala usoro mbelata na mmegharị nke ọma na atụmatụ omume ihu igwe ha. Usoro usoro mmekọrịta ọha na eze-nkà na ụzụ (SETS) nwere ike inye aka na-eduzi mmepe ihu igwe site n'ịba ụba uru ọnụ ahịa yana ibelata ahịa ahịa site na atụmatụ ahaziri na ọnọdụ pụrụ iche nke obodo ọ bụla.
Nnabata ọhaneze na (ma ọ bụ iguzogide) atumatu ihu igwe dabere na echiche nke izi ezi. Achọpụtara izi ezi bụ isi ihe na-ekpebi nnabata ọha na eze gbasara amụma ihu igwe. Ileghara nchegbu ụmụ amaala anya na-emebi ịdị irè nke omume ihu igwe ma na-akpalite nguzogide. Mkpebi itinye aka na ịkọwapụta nke ọma atụmatụ iji ego enweta ego nwere ike inye aka ịnyagharị ihe n'usoro ihe gbasara mmekọrịta ọha na eze na-ebute iguzogide atumatu ihu igwe.
Imechi oghere ọchịchị n'ime ngbanwe ike mineral yinye uru zuru ụwa ọnụ dị oke mkpa maka mgbanwe ike ziri ezi na nke ziri ezi. Ka ọchịchọ maka mineral mgbanwe ike (ETMs) na-eto, ihe egwu dị n'ịnye, esemokwu geopolitical, na mmetụta mmekọrịta ọha na eze gbadoro ụkwụ na South South ga-akawanye njọ. Mgbanwe ziri ezi nke na-ezere ibu dị ukwuu yana uru ole na ole maka mba South South bụ nnukwu ihe ịma aka ọchịchị.
Nyochaa nhụta 2024 ọhụrụ nke 2025-10 zuru oke na sayensị ihu igwe. Ebe a.
Foto site na Freeezi. Ederede nke Future Earth wetara.
Gụkwuo maka oru ngo-atụmatụ sayensị iri ọhụrụ iji mepụta ọdịnihu ga-adigide n'ofe Eshia 
Gụkwuo maka Nchekwa na ịkwalite mmekorita sayensị mba ụwa maka mmemme ihu igwe 
Gụkwuo maka nghọta ọhụrụ iri na sayensị ihu igwe 